Ayak Bileği Burkulması Nedir?
Ayak bileği eklemi, ayağı bacağa bağlayan eklemdir. Bu eklem iç taraftan (iç bağlar) ve dış taraftan (dış bağlar) güçlü bağlar ile bağlanır. Burkulma esnasında bu bağlardan biri veya birkaçı gerilir. Şayet bu gerilme bağın esneme kapasitesini aşarsa bağda yırtık oluşur.
Bağlar, kemikleri birbirine bağlayan güçlü bağ dokularıdır. Ayak bileği eklemindeki bağlar kemikleri uygun pozisyonda tutarak eklemi yerinde tutarlar (stabilizasyonunu sağlarlar). Özellikle dönme ve burkulma gibi hareketlerde, ayağın anormal hareketini engellerler. Bu hareketler fazla olursa bağlarda yırtık oluşabilir.
En sık dış ayak bileği bağları burkulmada yaralanır. Yaralanma, basit gerilmeden, tam yırtığa kadar değişen derecede olabilir.
Tam yırtıklarda ayak, ayak bileği ekleminde sabitlenemez (instabilite). Zaman ilerledikçe en az zorlanmalarda dahi tekrarlayan burkulmalar olur. Halk arasında buna yer yapma olarak isim verilir. Tekrarlayan burkulma sonucu, ayak bileği eklemi kıkırdak yapısında bozulmalar olur. Bu da ağrılı ayak bileğine sebep olur.
Ayak Bileği Burkulması Kimlerde Görülür?
Futbol, basketbol, tenis, voleybol ve dağ maratonu (ultramaraton) gibi ani dönüşler durmalar içeren sporcularda sık görülür. Özellikle yüzeyi düz olmayan yerlerde yürüyüş veya egzersiz yapanlarda da ayak bileği burkulması sık görülür. Spor yaparken ayağınıza biri basıp ayağınız yerde sabit kalıp dönme hareketi yapmaya çalışırsanız da ayak bileğiniz burkulur.
Ayak Bileği Burkulması Belirtileri Nelerdir?
Ağrı: Ayak bileği burkulması sonucu, hiç hareket ettirmeden, üzerine yük verirken ya da ayak bileği hareketlerinde ağrı olabilir.
Şişlik: Burkulmadan hemen sonra dakikalar içinde gelişir. Ayak bileği bağlarının damarlarının zarar görmesi sonucu kanamaya bağlı olur.
Morarma: Burkulmadan günler sonra görülür. Yırtılan ayak bileği bağlarının kan damarlarının zarar görmesi sonucu kanama oluşur. Oluşan kanama birkaç gün sonra cilt altına doğru yer çekimin etkisiyle ayağın ayak tabanı ile birleştiği yerde toplanır. Bunun sonucu olarak cilt mor renginde gözükür.
Yaralanan bağın üzerinde hassasiyet ve ağrı
Patlama sesi duyulması: Ciddi burkulmalarda ayak bileği bağının tamamen koptuğu durumlarda sadece hastanın kendisi değil, yanındakilerin de duyabileceği patlama sesi duyulur.
Ayak Bileği Burkulması Sonrası Doktora Gitmeli miyim?
Burkulma yaşadıktan sonra, aşırı şişme ve ağrı, yürümede güçlük ya da üzerine hiç basamama, burkulma anında kuvvetli patlama sesi duyulması, üzerine basınca bileğinizde oynama hissi ya da tedirginlik hissi gibi durumlarda mutlaka doktora başvurmanız gerekir. Burkulmanın şiddetine göre ayak bileğinizde kırık olabilir. Bunu anlamak için röntgen çekilir. Röntgeninizde kırık yok ise fiziki muayenenizde bağlarda aşırı hasar ya da gizli kırıktan (röntgende görülmeyip MR görüntülemede görülen) şüphelenilirse MR görüntüleme yapılır.
Ayak Bileği Burkulması Sonrası İlk Yapılacaklar Nelerdir?
Korumak: Üzerine çok fazla yük vermeden basmaya çalışın. Gerekirse koltuk değneği kullanın. 2-3 gün üzerine basmamak çoğu ayak bileği burkulmasının hızlı iyileşmesini sağlar. Ancak ağrınız çoksa doktora başvurmanızı öneririm.
Buz Uygulaması: Ağrı ve şişliği azaltmada etkin bir yöntemdir. 20 dakika buz 1 saat ara şeklinde günde 4-5 defa yapabilirsiniz. Ayrıca şişliğin azalması iyileşmeyi hızlandıracaktır. Ciltte buz yanığına sebep olamamak için buzu cildin üzerine direkt koymayın. Buz uygulanan yerin cildi ile buz torbası arasında havlu, penye hatta peçete koyarak buz yanığı oluşmasını engelleyebilirsiniz.
Sarmak: Parmak ucundan başlayarak ayak bileğinizin yaklaşık 5 parmak yukarısına kadar çok sıkı olmadan (çorabınızın sıktığı kadar) elastik bandaj ile sarmak şişliğe iyi gelip, hastanın daha güvende hissetmesini sağlayacaktır.
Ayak Bileğini Yüksekte Tutmak: Burkulmadan 2-3 gün sonra yatar pozisyonda ayağınızın altına yastık koyarak, ayak bileğinizi kalp seviyesinden yukarıda tutmak, şişliğinizin azalmasını hızlandırdığı gibi ağrınız da az olur.
Ayak Bileği Burkulması Derecelendirilmesi
Ayak bileği burkulması sonucu burkulma derecelendirilerek bağlardaki yaralanmanın boyutu anlaşılır.ir. Bağlardaki hasar derecesine göre tedaviye yöntemi belirlenir.
Derece: Bağlarda çok az gerilme ve mikroskobik düzeyde yırtık vardır. Bağın bütünlüğe bozulmamıştır. Yaralanan bağda şişlik ve hassasiyet azdır.
Derece: Bağın tam olmayan kısmi yırtığı olduğu durumlardır. Yaralanan bağda orta düzeyde şişlik ve hassasiyet vardır.
Derece: Bağda tam yırtık vardır. Şişlik, hassasiyet ve ağrı çoktur. Muayenede ayak öne ve içe doğru çekilince ayak bileğinden belirgin olarak hareket eder.
Ayak Bileği Burkulması Tedavisi
Yukarıda anlatılan tedavilere ek olarak ağrı kesici ilaç doktorunuza danışarak alabilirsiniz. Ayrıca;
Koltuk Değneği Kullanımı: Çoğu ayak bileği burkulmasında sonra 3-4 günde şişlik ve ağrı azalır. Bu sürede yürürken koltuk değneği kullanarak yaralanan ayak bileğine binen yükü azaltmak iyileşmeyi hızlandırır.
Ayak Bileğini Sabitlemek: Burkulmadan sonraki ilk günlerde yaralanmış ayak bileği bağlarını zorlamamak için ayak bileğini sabitlemek gerekir.
Ayak-Bilekliği Kullanımı: 2. Derece yaralanmalar için ayak bileğinin içe ve dışa hareketini kısıtlayan bileklikler kullanılır.
Alçı- Atel Kullanımı: 3. Derece yaralanmalardan sonra diz altı alçı ya da atel ile tedavi gerekebilir.
Ayak bileği burkulması yaşayan hasta yakından takip edilir. Yaralanmanın derecesinden bağımsız olarak hastanın tolere edebileceği kadar yük vermesine izin verilebilir. Yük vererek yürütme; koltuk değneği ile birlikte bandaj, ayak bilekliği, atel hatta yürüme alçısı kullanılarak yapılabilir. Yaralanmış ayak bileği bağları yük altında daha hızlı iyileşir. Ayrıca uzun süre basmamaya bağlı ayakta oluşabilecek diğer sorunlardan uzaklaşılmış olunur.
Ayak Bileği Burkulmasından Sonra Fizik Tedavide Ne Yapılır?
Ayak bileğinde burkulma sonucu olabilecek eklem sertliği ve kronik ayak bileği sorunlarını engellemek için hasta yakından takip edilir. Kontrollü olarak aak bileği hareketlerine başlanır. Eklem hareket açıklığı tam olarak ve ağrısız elde edildikten sonra ayak bileği etrafındaki kas ve tendonların kuvvetlendirilmesi hedeflenir. Daha sonra sırasıyla denge ve çeviklik egzersizlerine geçilir.
Ayak Bileği Bağ Yaralanması Sonrası Ameliyat Hangi Hastalarda Gerekir?
Ayak bileği burkulması sonrası ameliyat gerekliliği oldukça nadirdir. Aşağıdaki durumlarda ameliyat gerekir.
Ameliyat dışı tedaviye rağmen iyileşmeyen hastalar.
Büyük kemik parçasının kopması ile oluşan yaralanmalar
Ameliyat dışı tedaviye rağmen düzelmeyen eklem instabilitesi, olan hastalarda ameliyat gerekir.
Ayak Bileği Bağ Yaralanması Sonrası Nasıl Bir Ameliyat Yapılır?
Yırtılan bağlar tamir edilecek durumda ise dikiş veya ucunda dikiş olan vidalar ile koptuğu yere kemiğe sabitlenir. Eğer kemik parçası büyük ise vida ile kemiğin ayrıldığı bölgeye yerleştirilerek vida ile sabitlenir.
Eğer tamir edilemeyecek durumda ise bağın yerine, aynı fonksiyonu yapacak alındığında fonksiyon bozukluğu yapmayan bir tendon ile bağ yeniden oluşturulur (rekonstrüksiyon)
